پلی‌ فنول‌ های موجود در عسل و خواص دارویی و درمانی آن

عسل از جمله مواد غذایی است که خواص آنتی اکسیدانی، ضد باکتریایی و ضد التهابی دارد. این محصول یک منبع غنی از پلی فنول ها بوده و مقدار هر پلی فنول آن در هر نوع عسل به طور قابل توجهی متفاوت است. این پلی فنل ها از طریق مکانیسم های خاص و مختلف از ابتلا به بیماری های مختلف جلوگیری می کنند. جداسازی و شناسایی پلی فنول های موجود در عسل یک کار چالش برانگیز بوده و به همین دلیل، محققان برای شناسایی ترکیبات زیست فعال جدید برای کاربردهای آینده آنها در درمان بیماری های انسانی به طور مداوم در حال انجام آزمایش و تحقیق هستند. نتایج برخی مطالعات انجام شده نشان می دهد که پلی فنول های موجود در عسل نه تنها خواص آنتی اکسیدانی، ضد باکتریایی و ضد ویروسی دارند بلکه برای پیشگیری از سرطان و بیماری های قلبی و دیابت مفید هستند. از همین رو در مقاله امروز هاچ لند می خواهیم به صورت مفصل به معرفی و بررسی خواص پلی فنول های موجود در عسل بپردازیم.

پلی فنول عسل چیست؟

عسل طبیعی از پلی فنول های مغذی تشکیل شده است. پلی فنول ها نشانگرهای اولیه منشاء گیاهی عسل هستند و ارزش غذایی بالا و خواص درمانی فراوانی دارند. ترکیبات پلی فنول زیست فعال در ایجاد رنگ ها، عطرها و طعم همه محصولات گیاهی از جمله میوه ها، غلات و سبزیجات نقش مهمی دارند. طیف مختلف رنگ، عطر و طعم بدست آمده از پلی فنول به طور مستقیم به منبع گرده بستگی دارد. مهمتر از آن، پلی فنول ها عملکردهای فیزیولوژیکی گیاه را یکپارچه کرده و از متابولیت های ثانویه گروه ها یا دسته های مختلف تشکیل شده اند. نمونه های خاصی از این متابولیت ها عبارتند از توکوفرول، فلاونوئیدها، اسیدهای فنولیک، آلکالوئیدها، مواد کلروفیل، اسیدهای آمینه (پپتیدها)، آمین ها، مشتقات کاروتنوئیدی و اسید اسکوربیک. گروه های فنلی پلی فنول های موجود در مرکبات برای کاهش سیتوکین های التهابی در انسان حیاتی هستند. با خرید عسل طبیعی می توانید از خواص پلی فنول های موجود در آن بهره ببرید. مقدار پلی فنول ها در هر نوع عسل متفاوت بوده که در ادامه مقاله به آنها اشاره می کنیم.

مقدار پلی فنول های موجود در عسل

مقدار پلی فنول های موجود در عسل بسته به نوع آن متفاوت بوده و از کم تا زیاد (56 تا 500 گرم به ازای هر کیلوگرم) متغیر است. مقدار فلاونوئیدهای عسل نیز حدود 2 تا 46 گرم به ازای هر کیلوگرم بوده و مقدار فلاونوئیدها در عسل هایی که در فصل گرم و با دمای بالا تولید می شوند، بیشتر است. منشا گل، موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی و حتی ارتفاع مکان از عوامل مهم در مقدار ترکیبات پلی فنولی (اسیدهای فنولی و فلاونوئیدها) موجود در عسل است. برای نمونه، در یک مطالعه، مقدار کل مواد فنولی و ترکیبات آنتی اکسیدانی عسل نپالی بررسی شد. مقدار مواد فنولی در مجموع بین 154/87 تا 90/41 اسید گالیک داشت. این موضوع نشان می دهد که عسل نپالی که از نواحی مرتفع جمع آوری شده باشد آنتی اکسیدان های بیشتری در مقایسه با نواحی کم ارتفاع دارد.

به طور معمول، عسل هایی که رنگ تیره تری دارند، میزان پلی فنول های موجود در آنها بالاتر بوده و آنتی اکسیدان های بیشتری دارند. مقدار فلاونوئیدها و پلی فنول های کل در چند نمونه عسل آزمایش شده (مقدار میانگین پس از سه بار آزمایش) به شرح زیر است:

نوع عسل	فلاونوئیدهای کل	پلی فنول های کل
عسل زیرفون	02/2±09/108	05/1±84/48
عسل گل آفتابگردان	45/2±89/105	21/3±25/64
شلغم روغنی	48/3±64/89	31/1±4/55
خلنگ	76/4±28/123	98/0±64/49
شهد گیاه	48/3±64/89	24/4±98/65
ترکیب چند گل	21/0±39/105	43/2±9/52
اقاقیای سیاه	02/5±66/73	42/2±96/38

 

انواع پلی فنول ها

پلی فنول ها به عنوان ترکیبات شیمیایی در گیاهان و مواد غذایی چون روغن زیتون، عسل، سبزیجات و … وجود دارند. از جمله فواید پلی فنول ها می توان به ضد باکتریایی بودن، خواص ضد التهابی، ضد قارچی، خاصیت ضد سرطانی و ضد افسردگی آنها اشاره کرد. عسل به عنوان یکی از محصولات غذایی انواع مختلفی از پلی فنول ها یافت می شود. انواع پلی فنول های موجود در عسل عبارتند از:

• اسیدهای فنولیک که در سبزیجات، میوه‌ ها، غلات کامل و دانه‌ ها وجود دارد.
• فلاونوئیدها که در عسل، کلم قرمز، شکلات تلخ و پیاز یافت می شود.
• آمیدهای پلی فنولیک که در منابعی چون جو دوسر و فلفل چیلی وجود دارد.
• سایر پلی فنول ها را می توان در دانه کتان، انواع توت ها و زردچوبه یافت.

فلاونوئیدها شامل میریستین، تریستین، کوئرستین، کامفرول، لوتئولین، آپیژنین، کرایسین، آکاستین، گالانژین، پینوسمبرین، پینوبانکسین، روتین و هسپرتین می شوند. اسیدهای فنولی و مشتقات آن نیز شامل اسید کلروژنیک، اسید گالیک، اسید بنزوییک، اسید کافئیک، اسید سیرینژیک، اسید وانیلیک، فنیل استر اسید کافئیک، اسیدهای فرولیک، اسید الاژیک و اسید پی-کوماریک می شوند.

فواید و خواص پلی فنول برای سلامتی

همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم پلی فنول های موجود در عسل خواص و فواید درمانی و دارویی زیادی دارند. برخی مطالعات به منظور بررسی خواص درمانی پلی فنول های عسل انجام شده است. محققان در مطالعات خود به خواص زیر پی بردند.

بهبود هضم غذا

پلی فنول ها در رشد و تقویت باکتری های مفید و از بین رفتن باکتری های مضر نقش موثری دارند. علاوه بر این، پلی فنول های موجود در عسل باعث بقا و رشد پروبیوتیک ها می شوند.

جلوگیری از لخته شدن خون

از دیگر خواص پلی فنول های موجود در عسل می توان به جلوگیری از لخته شدن خون اشاره کرد. چون پلی فنول ها و ترکیباتی از این دست روند تجمع پلاکت ها در جریان خون را کاهش می دهند. این کار باعث کاهش خطر بروز آمبولی ریه، سکته مغزی و ایجاد ترومبوز می شود.

خواص ضد میکروبی

وجود فلاونوئیدها و اسیدهای فنولیک خاصیت ضد میکروبی به عسل می دهد. با توجه به خاصیت ضد باکتریایی عسل، مطالعات مختلف، فعالیت فلاونوئیدها و اسیدهای فنولیک علیه گونه ‌های مختلف باکتریایی از جمله باسیلوس سوبتیلیس، استافیلوکوکوس اورئوس، استافیلوکوکوس لنتوس، کلبسیلا پنومونیه و اشریشیا کلی (Estevinho) را نشان داده است. به طور خاص، خواص آپیژنین، کوئرستین، میریستین و روتین علیه باکتری های اشریشیا کلی، ویبریو کلرا، سالمونلا تیفی و سالمونلا تیفی موریوم عمل می کنند.  به طور مشابه، خاصیت ضد باکتریایی بالای نارینژنین علیه باکتری های استرپتوکوک و استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی سیلین نیز ثابت شده است. علاوه بر این، میریستین سنتز DNA در باکتری پروتئوس ولگاریس را مهار می کند.

خواص ضد ویروسی

از دیگر خواص پلی فنول های موجود در عسل می توان به خواص ضد ویروسی آن اشاره کرد. طبق مطالعات انجام شده، پلی فنول های عسل برای درمان تبخال لب و تبخال تناسلی که بیماری های ویروسی رایج هستند موثر هستند. مطالعه دیگری اثرات مستقیم چندین فلاونوئید مانند کریزین، آکاستین و فلاون ها را به عنوان مهارکننده های قوی تکثیر ویروس HIV نشان داد که به شدت لنفوسیت های H9 را آلوده می کند. همچنین پلی فنول ها ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 و نوع 2 را علاوه بر آدنوویروس 3 مهار می کنند. علاوه بر این، آپیژنین را یک ضد ویروس در برابر آنتی ژن سطحی هپاتیت B و آنتی ژن e هپاتیت B می دانند.

خواص آنتی اکسیدانی

تحقیقات درباره خواص پلی فنول های موجود در عسل نشان می دهد که ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در عسل خام به نام پلی فنول دارای خواص ضد التهابی هستند و می توانند از بدن در برابر تعدادی از بیماری مرتبط با استرس اکسیداتیو محافظت کنند.

آنتی اکسیدان ها مواد شیمیایی طبیعی هستند که عمدتا در گیاهان یافت می شوند. آنها به عنوان یک مکانیسم دفاعی با رادیکال های آزاد مقابله نموده و از اثرات مخرب اکسیداتیو آنها جلوگیری می کنند. استرس اکسیداتیو می تواند منجر به پاتوژنز یا جهش DNA سلولی شود. علاوه بر این، رادیکال‌های آزاد در ابتلا به بیماری ‌های قلبی عروقی، دیابت، سرطان، پیری، گاستریت، بیماری آلزایمر و چندین زخم و اختلالات گوارشی نقش دارند. از آنجایی که عسل حاوی پلی فنول بوده و این مواد ترکیبات آنتی اکسیدانی هستند و از منابع گرده به دست می آیند می تواند واکنش های اکسیداتیو را با افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی کل سلولی و حذف گونه های فعال اکسیژن مهار کنند. در اثر این اتفاق، آسیب به DNA کاهش می یابد. کورستین و گالانژین اثرات آنتی اکسیدانی زیادی در برابر پراکسیداسیون لیپیدی نشان داده اند.

خواص ضد التهابی

التهاب معمولا در طول فرایند بهبودی رخ می دهد. باز شدن مویرگ و حرکت پلاسما به سمت زخم عفونی منجر به ادم می شود. التهاب خفیف در طول روند بهبودی طبیعی بوده اما مضر است؛ چون فعالیت لکوسیت ها را تحریک نموده و منجر به تولید رادیکال های آزاد می شود. پلی فنول های موجود در عسل قابلیت اکسید کننده دارند و با مهار تولید اکسید نیتریک، خواص ضد التهابی ایجاد می کنند. فلاون ها (نارینگنین)، ایزوفلاون ها (دیدزین و جنیستئین) و فلاونول ها (ایزورامنتین، کامفرول و کوئرستین) چند دسته از پلی فنول ها هستند که نیتریک اکسید سنتاز (iNOS) و فاکتور هسته ایκB (NF-κB) – را مهار می کنند. علاوه بر این، جنیستئین، کامفرول، کوئرستین و دایدزین در فعال سازی مبدل سیگنال و فعال کننده رونویسی 1 STAT-1) ) اختلال ایجاد کردند.

خاصیت ضد نئوپلاستیکی پلی فنول ها

ترکیب زیست فعال اوژنول مورد مطالعه قرار گرفته و خواص ضد سرطانی آن با مهار تکثیر سلول های سرطانی روده بزرگ و سلول های سرطان پروستات اثبات شده است. به طور مشابه، کریزین، یک فلاون در عسل، پس از نابود کردن موفقیت آمیز رده سلولی ملانوما، فعالیت ضد توموری گزارش شده است. اثرات قابل توجه عسل در برابر موکوزیت ناشی از تشعشع پس از درمان سر و گردن علاوه بر تأثیر آن در کاهش تومور واکر. تأثیر مثبت آن را در کاهش این دو نشان داده است. تومورهای خوش خیم یا بدخیم در هر دو مطالعه آزمایشی درون تنی و برون تنی  سایر زیرگروه‌های اسیدهای فنولیک، یعنی اسیدهای پروتوکاتکوئیک و p- هیدروکسی بنزوئیک، مهار قابل ‌توجهی رشد سلول‌ های سرطان پروستات (PC-3) و سرطان پستان (MCF-7) را نشان داده ‌اند.

درمان بیماری قلبی عروقی

بر اساس یک مطالعه انجام شده ترکیبات فنولی موجود در عسل، خواص و ویژگی مفید مانند اثرات آنتی اکسیدانی، شل کننده عروق، ضد ایسکمیک و ضد ترومبوز دارند که ممکن است به پیشگیری یا کنترل بیماری های قلبی عروقی کمک کند. محتوا و ترکیب ترکیبات فنلی عسل بسته به عواملی مانند منبع گل عسل، حساسیت یا روش‌ های تشخیص مورد استفاده و منشاء جغرافیایی عسل می‌ تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد. انواع مختلف عسل ممکن است حاوی سطوح مختلفی از ترکیبات پلی فنولی بوده و ترکیبات آنها ویژگی های متفاوتی داشته باشد. با این حال، معمولا برخی ترکیبات فنولی مانند کورستین، لوتئولین، کامفرول، گالانژین و ایزورامنتین در همه انواع عسل وجود دارند.

خواص ضد سرطانی

مطالعات تجربی درباره خواص پلی فنول های موجود در عسل نشان می دهند که مصرف منظم غذاهای سرشار از پلی فنول مانند میوه ها، سبزیجات، گیاهان و عسل با کاهش خطر ابتلا به سرطان مرتبط است. پلی فنول ها اثرات پیشگیری از سرطان خود را از طریق مکانیسم های مختلف اعمال می کنند. آنها از تکثیر سلولی جلوگیری نموده، مسیرهای سیگنالینگ سلول سرطانی را تعدیل کرده و علاوه بر القای آپوپتوز سلول تومور، فعالیت آنزیمی را اصلاح می کنند. همچنین پلی فنول ها به دلیل خواص آنتی اکسیدانی در مبارزه با استرس اکسیداتیو موثر بوده و از آسیب دیدن DNA جلوگیری می کنند. این مکانیسم ها در مجموع برای پیشگیری از سرطان کارکرد دارند. ترکیبات عسل خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، ضد تومور، ضد متاستاتیک و ضد سرطان دارند. در نتیجه، اسیدهای فنولیک و فلاونوئیدها نقش یک عامل بازدارنده را در تومورزایی و سرطان زایی را ایفا می کنند.

خواص ضد دیابتی

شواهد تجربی نشان می دهد که پلی فنول های موجود در عسل می توانند در درمان دیابت مفید باشند. اگرچه عسل حاوی انواع مختلفی از پلی فنول ها است اما تنها تعداد کمی از آنها مانند کورستین، آپیژنین، لوتئولین، کاتچین، روتین و کامفرول خواص ضد دیابتی دارند. این نوع پلی فنول ها از طریق مکانیسم های متعددی سطح گلوکز خون را کاهش می دهند.

مکانیسم هایی که پلی فنول ها از طریق آن سطح گلوکز خون را کاهش می دهند عبارتند از مهار آنزیم های آلفا آمیلاز و آلفا_ گلوکوسیداز، مهار آنزیم های گلوکونئوژنیک، محافظت از سلول های بتا پانکراس، کاهش استرس اکسیداتیو، افزایش جذب گلوکز، افزایش ترشح انسولین. و فعالیت، تولید گیرنده های انسولین و GLUT4 و مهار آنزیم آلدوز ردوکتاز.

جلوگیری از زوال عقل و بیماری های آلزایمر و پارکینسون

پلی فنول های موجود در عسل و همچنین سایر مواد غذایی و گیاهی می توانند از بیماری های تخریب کننده عصبی به روش های مختلف جلوگیری کنند. این روش ها عبارتند از حفاظت از  اکسیداتیو نورون ها، افزایش عملکرد و بازسازی نورون ها، محافظت از نورون ها در برابر آسیب عصبی و سمیت عصبی ناشی از Aβ، محافظت از سلول های هیپوکامپ در برابر سمیت ناشی از اکسید نیتریک و تعدیل مسیرهای سیگنالینگ سلول های عصبی و گلیال.

در یک مطالعه به منظور بررسی خواص پلی فنول های موجود در عسل، لوتئولین یک فلاونوئید موجود در عسل از مرگ سلول‌های عصبی ناشی از میکروگلیا جلوگیری کرده و حافظه کاری فضایی را از طریق پیشگیری از التهاب ناشی از میکروگلیا در هیپوکامپ موش ‌های مسن تقویت کرد.

فرولیک اسید، یکی از پلی فنول های موجود در عسل از طریق کاهش سطوح فسفو PDK1، فسفو آکت و فسفو بد ناشی از انسداد شریان مغزی میانی، یک اثر محافظت کننده عصبی داشته و در عین حال از افزایش سطح کاسپاز 3 ناشی از آسیب جلوگیری می کند. در مطالعه دیگری، اسید فرولیک از طریق مهار بیان mRNA ICAM-1 و با کاهش تعداد میکروگلیا/ماکروفاژها پس از ایسکمی مغزی/آسیب خونرسانی مجدد در موش ‌ها، یک اثر محافظتی عصبی در برابر آپوپتوز مرتبط با استرس اکسیداتیو  را نشان داد.

اسید کلروژنیک از دیگر پلی فنول های موجود در عسل یک اثر محافظتی عصبی در برابر آپوپتوز ناشی از متیل جیوه در رده های سلولی فئوکروموسیتوم-12 (PC12) دارد. در یک مطالعه تجربی، اسید کلروژنیک با جلوگیری از تولید گونه‌ های فعال اکسیژن (ROS)، سرکوب اثر کاهشی گلوتاتیون پراکسیداز (GPx و GSH) و کاهش آپوپتوز با فعال‌ سازی کاسپاز-3، یک اثر محافظتی عصبی داد. بر اساس گزارش کوون و همکاران او اسید کلروژنیک با مهار فعالیت استیل کولین استراز و MDA در هیپوکامپ و همچنین در قشر فرونتال در موش، یک اثر محافظت کننده عصبی بر یادگیری و اختلال حافظه ناشی از اسکوپولامین را نشان می دهد؛ البته قبل تر هم به تاثیر نیش زنبور عسل در درمان پارکینسون اشاره کردیم که در صورت علاقه می توانید آن را مطالعه کنید.

کاربرد پلی فنول های عسل

پلی فنول های موجود در عسل در بخش ها و حوزه های مختلف به دلیل خواص ضد باکتریایی، آنتی ‌اکسیدانی، ضد التهابی و ضد میکروبی آنها کاربرد زیادی دارند. از پلی فنول های موجود در عسل در بخش ها و صنایع زیر استفاده می شود:

صنایع آرایشی و بهداشتی: از آنجایی که پلی فنول های موجود در عسل خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد التهابی دارند از آنها در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می شود. این خاصیت پلی فنول ها سلامت پوست و مو را بهبود بخشیده و از پیری زودرس جلوگیری کنند.

صنایع دارویی: خواص مختلفی چون ضدباکتریایی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی بودن پلی فنول های موجود در عسل باعث شده که از آن ها در تولید برخی داروها استفاده شود. پلی فنول ها برای درمان و رفع برخی بیماری ها و مشکلات سلامتی مانند عفونت ها، زخم ها، التهاب ها و آسیب اکسیداتیو مفید هستند.

صنایع غذایی: پلی فنول ها حاوی آنتی اکسیدان ها و مواد ضد میکروبی هستند و به همین دلیل در بخش ها و صنایع غذایی به کار می روند. آنها را می توان به عنوان یک گزینه طبیعی و مطمئن به جای مواد نگهدارنده شیمیایی در محصولات غذایی استفاده کرد.

چه عواملی بر پلی فنول ها تاثیرگذار است؟

مقدار و کیفیت محتوای پلی فنول های موجود در عسل به عوامل مختلفی بستگی دارد. مهم ترین عواملی که بر کیفیت محتوای پلی فنول های عسل اثر می گذارند عبارتند از:

• زمان تولید: زمان و فصل تولید عسل اثر مستقیمی روی محتوای پلی فنول های موجود در عسل دارد. بر اساس برخی مطالعات، عسل های تولید شده در دو فصل بهار و تابستان مقدار پلی فنول های بیشتری دارند.
• منشا گل: یکی از عوامل مهم دیگر که تاثیر زیادی روی کیفیت و محتوای پلی فنول های عسل دارد نوع گلی است که عسل از آن تولید می شود. بر اساس مطالعات مختلف، وقتی عسل از منابع مختلفی چون چند گل یا گیاه بدست می آید مقدار پلی فنول فراوان تری دارد.
• محیط رشد زنبورها: شرایط و محیطی که زنبورها در آن رشد می کنند نیز روی مقدار و کیفیت محتوای پلی فنول های عسل اثر می گذارد. نو خاک، شرایط آب و هوایی، قدرت و اندازه کلونی زنبورها و میزان آرامش یا استرس در محل زندگی نیز روی پلی فنول ها اثر مثبت یا منفی می گذارند.
• ذخیره بلند مدت و حرارت دادن عسل: یک تحقیق انجام شده در سال 2010 نشان می دهد که کاهش پروتئین ها به دلیل ذخیره بلند مدت عسل باعث تغییر عناصر بین مواد فنولی و پروتئین می شود. ملانوئیدین‌های عسل، در واقع پلیمرهای چند جزئی هستند که کمپلکس‌های پروتئین پلی‌ فنول اولیگوساکارید را شامل می شوند. از سوی دیگر، فعل و انفعالات مستقیم بین پلی‌ فنول‌ ها و ملانوئیدین‌ها باعث ایجاد یا از بین رفتن خاصیت آنتی‌ اکسیدانی ملانوئیدین می ‌شود. غلظت اولیه ملانوئیدین‌ ها در عسل ‌های حرارت ندیده بالا است اما حرارت دادن عسل موجب تشکیل ملانوئیدین‌ هایی با وزن مولکولی بالا و افزایش حذف رادیکال‌ها (در عسل‌های با رنگ متوسط یا روشن) یا تجزیه ملانوئیدین ‌ها و کاهش حذف رادیکال ‌ها (در عسل ‌های تیره رنگ) شد.

سخن آخر

ترکیب شیمیایی پیچیده و متنوع عسل یکی از علل اصلی است که این ماده غذایی فواید زیادی دارد. یکی از این ترکیبات پلی فنول ها هستند که انواع مختلفی دارند و در مواد غذایی مختلف و عسل به مقدار کم یا زیاد وجود دارند. با این حال، پلی‌ فنول ‌های موجود در عسل به بیومارکر بودن محدود نمی ‌شوند زیرا عملکرد مستقیمی در کاهش یا پایان دادن به خطر بیماری ‌های مزمن عمده انسانی مانند بیماری ‌های قلبی عروقی، سرطان، تومورها، التهاب مزمن و بیماری‌ های ویروسی دارند. اثربخشی درمانی عسل عمدتاً از فعالیت های آنتی اکسیدانی فلاونوئیدها یا اسیدهای فنولیک ناشی می شود که به طور طبیعی مقدار کمی از آنها در عسل وجود دارد.  پلی فنول های موجود در عسل به دلیل خواص آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ضد میکروبی در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرند. در نهایت، باید گفت که مقدار و کیفیت محتوای پلی فنول های عسل بسته به زمان تولید، حرارت دادن یا ندادن، منشاء گل،  محیط رشد زنبورها ممکن است متفاوت باشد.